Με το πολυαναμενόμενο The Boy and the Heron να πραγματοποιεί επιτέλους την πρεμιέρα του στις ελληνικές αίθουσες, λίγους μήνες μετά την προβολή του στα πλαίσια του 29ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτας Πρεμιέρας, βρήκαμε αφορμή για μια αναδρομή στο έργο του Hayao Miyazaki, του Ιάπωνα δημιουργού ο οποίος έκανε το είδος του anime γνωστό ακόμα και σε όσους είχαν πλήρη άγνοια πάνω σ’ αυτό, του άνοιξε το δρόμο της εμπορικής εκμετάλλευσης στη Δύση και, βέβαια, χάρισε στον κινηματογράφο μερικά από τα διαχρονικότερα αριστουργήματά του. Με αφορμή την ολοκαίνουργια ταινία του, ξαναβλέπουμε μία προς μία όλες τις προηγούμενες, βάζοντάς τις σε μια σειρά, όχι χρονολογική, όχι απαραίτητα αξιολογική, αλλά αυτήν που κρίνουμε ότι θα έπρεπε να ακολουθήσει κάποιος ο οποίος δεν έχει ξαναδεί ταινία του, προκειμένου να εντρυφήσει στο σύμπαν του.
Μέρος 1ο: Περιπέτειες Στις Χώρες Των Θαυμάτων
Για την αρχή, επιλέξαμε τις τρεις ταινίες που θεωρούμε ως τα μείζονα αριστουργήματα του Ιάπωνα auteur, τα τρία φιλμ που θα κρατούσαμε πάνω απ’ όλα από εκείνον.
My Neighbor Totoro (1988)
Το 1988 είναι νευραλγική χρονιά για το είδος του anime. Ο Katsuhiro Otomo φτιάχνει το Akira, ο Isao Takahata συγκινεί με το Grave for the Fireflies και ο Miyazaki δίνει την πιο γλυκιά, αθώα και καλόκαρδη ταινία όλων των εποχών, μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της φιλμογραφίας του, αλλά και του Studio Ghibli γενικότερα, το My Neighbor Totoro. Αυτή η ταινία συνοψίζει όλες τις θεματικές που συναντάμε στο έργο του Ιάπωνα δημιουργού: η σημασία της φαντασίας ως αμυντικό «όπλο» των παιδιών ενάντια στον σκληρό κόσμο των ενηλίκων, η απώλεια της αθωότητας κι η συνειδητοποίηση της θνητότητας, η λατρεία για τη φύση και τους κρυμμένους θησαυρούς της. Ο ρεαλισμός στην απεικόνιση της καθημερινής ζωής στην επαρχία δίνει σταδιακά τη θέση του στη μαγεία του κόσμου που κρύβει το δάσος κι ο Miyazaki, αφήνοντας τη φαντασία του να καλπάσει, δίνει μερικές από τις πιο όμορφες εικόνες που συνέλαβε ποτέ. Ο Totoro έγινε στο εξής το έμβλημα του Studio Ghibli και παραμένει μια από τις πιο δημοφιλείς ταινίες της εταιρείας.
Princess Mononoke (1997)
Οικολογικό και βαθιά φιλειρηνικό παραμύθι, η ταινία έχει να επιδείξει μια τρομερή ευαισθησία πάνω σε θέματα που αφορούν στην προστασία της φύσης και την ενηλικίωση, ενώ για άλλη μια φορά το σκίτσο είναι θαυματουργά προσεγμένο κι ο ηχητικός σχεδιασμός εξαιρετικός. Για πολλοστή φορά ο Miyazaki πλάθει έναν ολόκληρο φιλμικό κόσμο εκ του μηδενός, βυθίζοντας το κοινό σε μια φαινομενική δυστοπία, όπου όμως έρχεται να δώσει αχτίδα ελπίδας ένα άτομο νεαρής ηλικίας, αποφασισμένο να αψηφίσει τους κινδύνους προκειμένου ο κόσμος να σωθεί και η ειρήνη να βασιλεύσει. Ικανή να συγκινήσει και να προβληματίσει εξίσου μικρούς και μεγάλους θεατές, το Princess Mononoke είναι ένα από τα πληρέστερα έργα του Hayao Miyazaki, μια φαντασμαγορική περιπέτεια και συγχρόνως μια διδακτική, με την καλύτερη δυνατή έννοια, αλληγορία που, ευτυχώς, δεν αποτέλεσε την τελευταία δουλειά του σκηνοθέτη για τον κινηματογράφο. Ναι, από τότε ο Miyazaki άρχισε να ανακοινώνει κάθε νέα ταινία του ως την τελευταία του.
Spirited Away (2001)
Τέσσερα χρόνια μετά, η φιλμογραφία του σκηνοθέτη κορυφώνεται με το καλύτερό της έργο και, κατά την προσωπική εκτίμηση του γράφοντος, μια από τις πέντε καλύτερες ταινίες που έχει δώσει ο 21ος αιώνας μέχρι στιγμής. Το Spirited Away είναι ο πιο συναρπαστικός κόσμος που συνέλαβε ο νους του Miyazaki, το ωραιότερο παραμύθι που αφηγήθηκε ποτέ ο κινηματογράφος εμψύχωσης, μια ιστορία ενηλικίωσης φιλτραρισμένη μέσα από την αχαλίνωτη φαντασία ενός σπουδαίου auteur. H Χρυσή Άρκτος του Φεστιβάλ Βερολίνου και το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων, δύο μόνο από τις δεκάδες βραβεύσεις του φιλμ σε ολόκληρο τον κόσμο, δεν ήταν παρά το επιμύθιο ενός καλλιτεχνικού θριάμβου σε κάθε επίπεδο. Και μόνο αυτήν την ταινία να είχε κάνει ο Miyazaki, θα άξιζε να τον μνημονεύουμε ως σημαντικό δημιουργό.
Μέρος 2ο: Ο Παραμυθάς Μέσα Του
Τα παραμύθια ήταν πάντα αυτό για το οποίο ο κόσμος αγαπούσε το σινεμά του Hayao Miyazaki, και οι δύο ταινίες που ακολουθούν το αποδεικνύουν περίτρανα.
Nausicaa Of The Valley Of The Wind (1984)
Μπαίνοντας στη δεκαετία του 1980, ο Miyazaki κι ο Takahata επιδιώκουν όλο και περισσότερο την καλλιτεχνική τους ανεξαρτησία, και για τον σκοπό αυτό δημιουργούν το Studio Ghibli, ώστε να χρηματοδοτούν οι ίδιοι τις ταινίες τους, να τις ολοκληρώνουν χωρίς παρεμβάσεις από τρίτους και να ελέγχουν όλη τη διαδικασία παραγωγής. Το Studio αποτελεί μέχρι και σήμερα βασικό αιμοδότη του ιαπωνικού κινουμένου σχεδίου και έχει προσφέρει στο είδος μερικά από τα ωραιότερα φιλμ του, κάποια από τα οποία φέρουν την υπογραφή του ίδιου του Miyazaki. Η πρώτη ταινία που υπέγραψε για τη νέα εταιρεία ο σκηνοθέτης ήταν το Nausicaa of the Valley of the Wind (1984), μια ταινία που δεν αναφέρεται όσο συχνά θα έπρεπε ανάμεσα στις καλύτερές του, εμείς όμως θα ισχυριστούμε ότι είναι μια από αυτές. Πρόκειται για την πρώτη δημιουργία του Miyazaki που φέρει ατόφια όλα τα στοιχεία του ύφους του, σε εικαστικό αλλά και θεματολογικό επίπεδο: οικολογικά μηνύματα, δυναμικές ηρωίδες, αψεγάδιαστο σκίτσο, συναρπαστική αφήγηση είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που καθιστούν τη Ναυσικά αντιπροσωπευτικό δείγμα του έργου του Miyazaki. Βασισμένη σε manga του ίδιου του σκηνοθέτη, η ταινία πλάθει έναν ζοφερό, δυστοπικό, αλλά άκρως ελκυστικό κόσμο που συναρπάζει, «ντύνεται» μουσικά από το έξοχο σκορ του Joe Hishaishi, σταθερού συνεργάτη του Miyazaki στη μουσική, και προετοιμάζει το έδαφος για μεταγενέστερες δημιουργίες, όπως το Princess Mononoke.
The Boy And The Heron (2023)
Το 2018, ο σκηνοθέτης ξεκινά την προετοιμασία της καινούργιας τελευταίας του ταινίας, με αρχικό τίτλο How Do You Live?. Εξαρχής ξεκαθαρίζει ότι η αναμονή θα είναι μεγάλη, αρχική ημερομηνία κυκλοφορίας της ταινίας είναι το 2021, λέει κι ότι θα είναι μια ταινία – διαθήκη για τον εγγονό του και νιώθουμε όλοι έναν κόμπο στο λαιμό. Η πανδημία καθυστερεί τα πράγματα, το 2021 γίνεται 2023, ο τίτλος αλλάζει σε The Boy and the Heron, ο Miyazaki εξαγγέλλει ότι καμία διαφημιστική καμπάνια δε θα λάβει χώρα για την ταινία πριν την κυκλοφορία της, και τελικά αυτή έρχεται στο τελευταίο τετράμηνο του 2023 υπό ενθουσιώδεις κριτικές και αποθεωτικά σχόλια. Πράγματι, το φιλμ, παρά κάποια σεναριακά προβλήματα στη δεύτερη πράξη, είναι ένας συγκινητικός στοχασμός πάνω στο θάνατο και την ενηλικίωση, ένα ακόμα καθηλωτικό παραμύθι κι ένα οπτικοακουστικό θαύμα.
Μέρος 3ο: Τα Κάστρα Της Φαντασίας
O Miyazaki μάλλον γοητεύεται από τα κάστρα, καθώς τρεις ταινίες του φέρουν τη λέξη Castle στον τίτλο τους, ενώ σε πολλές άλλες κάποιος πύργος θα κάνει την εμφάνισή τους ως πηγή μυστηρίου ή πύλη προς έναν άλλο κόσμο – όπως, για παράδειγμα, στη νέα του ταινία. Στο κομμάτι αυτό θα μιλήσουμε για τα δύο ωραιότερα «κάστρα» που οικοδόμησε ο σκηνοθέτης.
Castle In The Sky (1986)
Προσεγμένη σε κάθε λεπτομέρειά της, εικαστικά μεγαλοπρεπής και με συναρπαστικό ηχητικό σχεδιασμό, η ταινία καθιέρωσε περαιτέρω τον σκηνοθέτη ως έναν από τους σημαντικότερους Ιάπωνες δημιουργούς της εποχής, επιβεβαιώνοντας το ταλέντο του στο χτίσιμο φιλμικών συμπάντων, χαρακτήρων και αφηγήσεων. Πηγή έμπνευσης αυτήν τη φορά στάθηκαν τα γραπτά του Jonathan Swift, με τον Miyazaki να αντλεί από αυτά ιστορίες ώστε να συνθέσει το δικό του κινηματογραφικό κόσμο, ικανό να εξάψει τη φαντασία μικρών και μεγάλων.
Howl’s Moving Castle (2004)
Μπορεί το Spirited Away να ήταν το αποκορύφωμά του, σε καμία περίπτωση όμως η φιλμογραφία του Miyazaki δεν εξάντλησε το ενδιαφέρον της εκεί. Τρία χρόνια αργότερα ο δημιουργός επιστρέφει με το Howl’s Moving Castle (2004), ένα ακόμα έξοχο παραμύθι με υπαινιγμούς για τον πόλεμο του Ιράκ, αρκετά πιο σκοτεινό σε σύγκριση με άλλες ταινίες του σκηνοθέτη – καθόλου τυχαία, ο 5χρονος τότε γράφων τρόμαξε με την ταινία τόσο πολύ, ώστε για χρόνια δεν ήθελε με τίποτα να δει ιαπωνικό animation, και μάλιστα ταινία του ίδιου δημιουργού. Ίσως η πιο ζοφερή δημιουργία του Hayao Miyazaki, λοιπόν, μα εξαιρετική όπως και να ‘χει.
Μέρος 4ο: Hayao Miyazaki Rises
Οι τέσσερις ταινίες που ακολουθούν δε συγκαταλέγονται στα αριστουργήματα του σκηνοθέτη, είναι όμως πολύ καλές ταινίες. Άλλωστε, ο Miyazaki είναι ένας από τους ελάχιστους δημιουργούς που δεν έχουν κακή, ούτε καν μέτρια, ταινία στο ενεργητικό τους.
Kiki’s Delivery Service (1989) & Porco Rosso (1992)
Kανένα από τα δύο δεν είναι αριστούργημα, και τα δύο είναι καλές ταινίες, ειδικά το δεύτερο είναι ένα μασκαρεμένο αντι-φασιστικό σχόλιο και ίσως η πιο αναπάντεχα πολιτική ταινία του σκηνοθέτη. Ο λόγος που τις παραθέτουμε μαζί είναι για να σας προτρέψουμε να αναζητήσετε τις μικρού μήκους ταινίες που δημιουργεί την ίδια περίπου περίοδο ο Miyazaki, μεταξύ άλλων το έξοχο On Your Mark (1995).
Το Ponyo (2008) δεν άρεσε σε πολλούς θαυμαστές του σκηνοθέτη, καθώς το θεώρησαν αφελές κι απλοϊκό. Δε συμφωνούμε, υπέροχο είναι, όπως και το The Wind Rises (2013), η για χρόνια θεωρούμενη ως οριστικά τελευταία ταινία του σκηνοθέτη. Και στις δύο περιπτώσεις, ο Miyazaki ισχυριζόταν ότι θα αποσυρθεί από τον κινηματογράφο μετά την ολοκλήρωσή τους και, ύστερα από την κυκλοφορία του δεύτερου, φαινόταν ότι θα το έκανε πράξη. Η αλήθεια είναι ότι το The Wind Rises μοιάζει αρκετά με επίλογο καριέρας, κι αν ήταν όντως η τελευταία του ταινία θα ήμαστε απολύτως εντάξει με αυτό. Αλλά μια νέα ταινία του Miyazaki είναι πάντα καλοδεχούμενη, σωστά;
Μέρος 5ο: Κάθε Αρχή Και Δύσκολη… Αλλά Καθόλου Άσχημη!
Για το τέλος αφήσαμε… την αρχή. Το ντεμπούτο του σκηνοθέτη.
The Castle Of Cagliostro (1979)
Ο Miyazaki είναι γνωστός ως ο δημιουργός του Studio Ghibli, μαζί βέβαια με τον Isao Takahata, σκηνοθέτη του σπαρακτικού Grave for the Fireflies (1988). Εντούτοις, η εταιρεία δε θα ιδρύονταν παρά στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν πια ο σκηνοθέτης θα είχε περάσει τα 40, θα είχε ήδη πίσω του εμπειρία χρόνων στην τηλεόραση και θα είχε σκηνοθετήσει την πρώτη του ταινία. Ο λόγος για το Castle of Cagliostro, ένα φιλμ – σύνοψη μιας τηλεοπτικής σειράς που είχε κάνει ο Miyazaki με ήρωα τον διαβόητο ληστή Lupin. Πρόκειται για μια καθαρά ψυχαγωγική ταινία, για το απαραίτητο έργο μαθητείας πριν περάσουμε στο «παρασύνθημα», ωστόσο αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να προσπεράσουμε ελαφρά τη καρδία τη συγκεκριμένη ταινία. Μέσα στην καλπάζουσας φαντασίας πλοκή, τα ευφάνταστα κόλπα του πρωταγωνιστή, τις εντυπωσιακές σκηνές φρενήρους δράσης που δανείζονται στοιχεία από τις πρώτες ταινίες James Bond, βρίσκουμε τον Hayao Miyazaki που θα αγαπήσουμε στα επόμενα κιόλας χρόνια. Τον δημιουργό που θα αρνηθεί κατηγορηματικά να αποδώσει έστω και σε ένα χαρακτήρα της ταινίας του τον ορισμό του απόλυτα αρνητικού χαρακτήρα και που θα φροντίσει με τέτοια επιμέλεια το εικαστικό κομμάτι της ταινίας του, ώστε θα σε κάνει να συγχωρήσεις το γεγονός ότι η πλοκή δεν «τσουλάει» πάντα με την ίδια άνεση και τον ίδιο αυθορμητισμό.
Λίγο μετά την κυκλοφορία του The Boy and the Heron στο εξωτερικό, ένας συνεργάτης του Miyazaki στο Studio Ghibli δήλωσε ότι ο 83χρονος σκηνοθέτης έχει ήδη ξεκινήσει να δουλεύει σε ιδέες για την επόμενη ταινία του, η οποία πιθανώς θα είναι ένα σίκουελ του Nausicaa of the Valley of the Wind. Του ευχόμαστε να την ολοκληρώσει, θέλουμε να είναι ενεργός για αρκετό καιρό ακόμη, αν όμως δεν ευοδωθεί τελικά το σχέδιο και το The Boy and the Heron αποδειχθεί πράγματι η τελευταία ταινία του Hayao Miyazaki, τότε ο μεγάλος δημιουργός μπορεί να είναι ήσυχος πως αποχωρεί μεγαλειωδώς, αφήνοντας πίσω του μια φιλμογραφία ανυπολόγιστης σημασίας για τον παγκόσμιο κινηματογράφο.
