To Φεστιβάλ Καννών ξεκίνησε το 1946, εμπνευσμένο από το προϋπάρχον της Βενετίας, ως μια απόπειρα συγκέντρωσης των σημαντικότερων ταινιών της χρονιάς. Μέσα στις δεκαετίες, και με ελάχιστες χρονιές να το βρίσκουν απόν (Μάης του ’68, πανδημία του 2020), το Φεστιβάλ εξελίχθηκε σε μείζον κινηματογραφικό γεγονός της χρονιάς, φθάνοντας σήμερα να θεωρείται το σπουδαιότερο φεστιβάλ παγκοσμίως. Οι ταινίες που προβάλλονται στις Κάννες, και ειδικά εκείνες που φεύγουν με κάποιο από τα βραβεία του, είναι βέβαιο πως θα κατορθώσουν να βρουν διανομή σε όλες τις χώρες του εξωτερικού, ενώ συχνότατα εντάσσονται και στις λίστες με τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς. Πάνω απ’ όλες, βέβαια, τα βλέμματα συγκεντρώνει η ταινία που θα κατορθώσει να αποσπάσει το πρώτο βραβείο του Φεστιβάλ, τον Χρυσό Φοίνικα.
Ο Φοίνικας ξεκίνησε ως «Μεγάλο Βραβείο» από την πρώτη κιόλας χρονιά της διοργάνωσης, απέκτησε για πρώτη φορά το σημερινό του όνομα στη δεκαετία του 1950 και κάθε χρόνο απονέμεται σε μια ταινία που, αν μη τι άλλο, θα συζητηθεί έντονα το ακόλουθο διάστημα. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου το βραβείο έχει καταλήξει σε ταινία η οποία δε χαίρει ευρείας αποδοχής – πρόσφατα παραδείγματα το Titane (2021) της Julia Ducournau (Raw) ή το Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives (2010) του Apichatpong Weerasethakul, σε κάθε περίπτωση όμως ο χρόνος είναι αυτός που δικαιώνει ή όχι την εκάστοτε κριτική επιτροπή για τις επιλογές της.
Εν αναμονή της απονομής του φετινού Χρυσού Φοίνικα στο 77ο Φεστιβάλ των Καννών, μια διοργάνωση φορτωμένη με τίτλους που ανυπομονούμε να παρακολουθήσουμε στη μεγάλη οθόνη από δημιουργούς εγνωσμένης αξίας, ανατρέξαμε στις ταινίες εκείνες που απέσπασαν το πολυπόθητο βραβείο στα αμέσως προηγούμενα χρόνια, επιλέγοντας τις δέκα καλύτερες βραβευμένες δημιουργίες του 21ου αιώνα. Τις κατατάξαμε σε αξιολογική σειρά σύμφωνα με το γούστο μας, σας προτρέπουμε σε ταινιοθεραπεία και αναμένουμε τη φετινή ανακοίνωση.
10. The Pianist (2002) του Roman Polanski
Σαράντα χρόνια είχε ο Polanski να γυρίσει ταινία στην πατρίδα του, την Πολωνία – τελευταία του δουλειά εκεί ήταν το μεγάλου μήκους ντεμπούτο του, Knife in the Water (1962). Όταν θα επέστρεφε, θα ήταν για να μεταφέρει στην οθόνη την ταραχώδη ζωή του πιανίστα Wladyslaw Spielman, εβραϊκής καταγωγής, ο οποίος αιχμαλωτίστηκε από τους Ναζί μετά την κατάληψη της χώρας, οδηγήθηκε με την οικογένειά του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, κατόρθωσε να δραπετεύσει και πέρασε το υπόλοιπο της Κατοχής κρυμμένος. Πρόκειται για μια από τις καλύτερες ταινίες με θέμα το Ολοκαύτωμα, για ένα έργο σκηνοθετικής ωριμότητας από μεριάς του Polanski που δε μοιάζει με κανένα άλλο φιλμ του, ταυτόχρονα όμως ήταν ένα άκρως προσωπικό projectγια τον σκηνοθέτη, ο οποίος είχε επίσης χάσει μέλη της οικογένειάς του, ανάμεσά τους την ίδια τη μητέρα του, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί. Εκτός από το Χρυσό Φοίνικα, η ταινία έφερε στον Polanski το Όσκαρ Σκηνοθεσίας, ενώ ανέδειξε το άστρο του πρωταγωνιστή, Adrien Brody, ο οποίος έγινε ο νεότερος ηθοποιός που έχει βραβευτεί μέχρι και σήμερα με το Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου.
9. Amour (2012) του Michael Haneke
Δεύτερος Φοίνικας για τον Αυστριακό auteur μετά το The White Ribbon του 2009 για την πιο χαμηλόφωνη και συναισθηματικά γενναιόδωρη ταινία της καριέρας του. Jean – Louis Trintignant και Emanuelle Riva, δύο ιερά τέρατα του γαλλικού κινηματογράφου στη δύση της σπουδαίας πορείας τους, ξεγυμνώνονται συναισθηματικά στο αριστουργηματικό σχόλιο του σκηνοθέτη πάνω στην ηλικία, το χρόνο, τη (συναισθηματική) μνήμη. Μια από τις ευτυχείς εκείνες περιπτώσεις όπου ένα καλλιτεχνικά φιλόδοξο, άρτιο φιλμ έτυχε αποδοχής από ένα ευρύ κοινό που το αναγνώρισε άμεσα ως σημαντικό έργο, το Amour είναι η τελευταία μέχρι σήμερα μεγάλη ταινία του Haneke, ενός από τους κορυφαίους σκηνοθέτες του σύγχρονου ευρωπαϊκού κινηματογράφου που μας λείπει πολύ κι ελπίζουμε να ξαναδούμε νέα δουλειά του το συντομότερο.
8. Winter Sleep (2014) του Nuri Bilge Ceylan
Ακόμη ένας μείζων μοντέρνος auteur, ο Τούρκος Nuri Bilge Ceylan θα έπαιρνε τον Φοίνικα χάρη σε αυτό το τσεχοφικών αποχρώσεων, τρίωρο (και κάτι ψιλά) δράμα δωματίου που τοποθετείται στην κατάλευκη, καλυμμένη από το χιόνι Καππαδοκία κι επικεντρώνεται σε έναν συγγραφέα που παλεύει με τους εσωτερικούς του δαίμονες. Μέσα από εκτενή, γραμμένα με τη στόφα μέγιστου δραματουργού διαλογικά μέρη που αποκαλύπτουν σταδιακά τους χαρακτήρες στις πραγματικές τους διαστάσεις, ο Ceylan σχολιάζει την ανάγκη συμμετοχής του καλλιτέχνη στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της εποχής και του τόπου του, καυτηριάζει την εντελώς αντίθετη στάση της πνευματικής ελίτ της πατρίδας του, που θυμίζει χειμερία νάρκη έτσι όπως οι διανοούμενοι επιλέγουν την απόσυρση και τον αναστοχασμό εκ του ασφαλούς εις βάρος της πολιτικής δράσης και διαμαρτυρίας, και θριαμβεύει με ένα από τα καλύτερα φιλμ της εκλεκτικής και εκλεκτής φιλμογραφίας του.
7. I, Daniel Blake (2016) του Ken Loach
Ο δεύτερος Χρυσός Φοίνικας του Loach, ακριβώς δέκα χρόνια μετά τον πρώτο για το The Wind That Shakes the Barley (που θα ήταν ενδέκατο στη λίστα εάν δεν είχαμε αυτο – περιοριστεί στις δέκα επιλογές), δίχασε πολύ και εξακολουθεί να θεωρείται ευρέως ως μια άστοχη επιλογή της κριτικής επιτροπής, σε μια χρονιά που προβλήθηκαν στο φεστιβάλ, υποτίθεται, πολύ καλύτερες ταινίες. Δε διαφωνούμε ότι το Graduation του Cristian Mungiu ή το The Salesman του Asghar Farhadi, για παράδειγμα, δε θα άξιζαν εξίσου το βραβείο, θα ισχυριστούμε όμως πως ο Loach υπέγραψε με αυτό το φιλμ όχι απλά το αριστούργημα της όψιμης περιόδου της φιλμογραφίας του, αλλά και μια σπαρακτική ταινία που σχολιάζει ωμά όσο και με κινηματογραφική μεγαλοπρέπεια σύγχρονες παθογένειες. Με καπρική, εκ του Frank Capra, προσήλωση στο ανθρωπίνως στοιχειώδες, ο Άγγλος δημιουργός δίνει μαθήματα σινεματικής απλότητας σε ένα σφόδρα συγκινητικό φιλμ.
6. Shoplifters (2018) του Hirokazu Kore-eda
Το Shoplifters ίσως να μην είναι η καλύτερη ταινία του Hirokazu Kore-eda (Monster), με τον ίδιο τρόπο που το The Munekata Sisters (1950) δεν ήταν η καλύτερη ταινία του Yasujiro Ozu. Ελάχιστη σημασία έχει, ωστόσο, αυτό, όταν έχουμε να κάνουμε με ακόμα ένα υπέροχο κομμάτι στο ψηφιδωτό απλότητας, ανθρωπιάς και αλληλεγγύης που συνιστά η φιλμογραφία του Ιάπωνα δημιουργού, ο οποίος κοντά τρεις δεκαετίες τώρα δεν παύει να μας εκπλήσσει κάθε φορά με τις ευαίσθητες, πολύτιμες ταινίες του. Κάπου ανάμεσα στον Francois Truffaut του The 400 Blows (1959), τον Ozu και τον Mikio Naruse, αλλά και την εκφραστική απλότητα των John Ford και Howard Hawks, το Shoplifters αποκρυσταλλώνει τον «τρόπο» Kore-eda και είναι ένα ατόφιο διαμάντι του μοντέρνου κινηματογράφου.
5. Triangle Of Sadness (2022) του Ruben Ostlund
Ακόμα ένας σκηνοθέτης με δύο Χρυσούς Φοίνικες στο ενεργητικό του, ο Σουηδός Ruben Ostlund κέρδισε για πρώτη φορά το 2017 με το The Square, ήταν όμως η επόμενη ταινία (και νίκη) του που θα αποτελούσε την καλύτερη μέχρι σήμερα ταινία του. Το Triangle of Sadness, εν μέρει γυρισμένο μάλιστα στη χώρα μας, είναι μια ανελέητη πολιτική, ταξική, κοινωνική σάτιρα με φοβερό χιούμορ ικανό να φέρει και τον πιο ανθεκτικό θεατή σε άβολη θέση. Εξαιρετικό cast, απ’ όπου ξεχωρίζουμε τον Woody Harrelson σε ρόλο κομμουνιστή καπετάνιου, τρία διακριτά μέρη που το καθένα στρέφει αλλού τα βέλη του, ένας πανάξιος Φοίνικας για μια ταινία από αυτές που το μοντέρνο ευρωπαϊκό σινεμά θα έπρεπε να παράγει συχνότερα.
4. Anatomy Of A Fall (2023) της Justine Triet
Ό,τι δεν κατάφερε πέρυσι η Barbie της Greta Gerwig, το κατάφερε ο Χρυσός Φοίνικας του Φεστιβάλ Καννών, το Anatomy of a Fall της Justine Triet. Ελάχιστοι περίμεναν, έχοντας δει τις προηγούμενες ταινίες της Γαλλίδας σκηνοθέτριας, ότι θα μπορούσε ποτέ να γράψει ένα τόσο προσεγμένο και λεπτομερώς επιμελημένο σενάριο, το οποίο ακολούθως θα σκηνοθετούσε με τόση λεπτότητα και διακριτική βιρτουοζιτέ, να όμως που η Triet τα κατάφερε, παραδίδοντας μια πολυδιάστατη ταινία πάνω στη μάχη των φύλων, τη φθορά του γάμου και τις τοξικές σχέσεις, δίχως καμία διάθεση να χειραγωγήσει το κοινό και να του δώσει «μαθήματα». Αναγνωρίζοντας πως σε μια σχέση που καταρρέει ευθύνη έχουν και οι δύο πλευρές, η ταινία αποτελεί μνημείο διαλεκτικής, κορυφώνεται εύλογα σε μια σκηνή λεκτικής σύγκρουσης, αρνείται να προσφέρει εύκολες απαντήσεις, προκαλεί το θεατή να σκεφθεί και παντρεύει ιδανικά το θέαμα μεγάλου κοινού με το απαιτητικό φεστιβαλικό σινεμά.
3. Elephant (2003) του Gus Van Sant
Κάποια στιγμή, στις αρχές του αιώνα, ο Gus Van Sant αποφάσισε να στραφεί προς ένα σινεμά επηρεασμένο από τον Bela Tarr, δίνοντάς μας μια τετραλογία (από το Gerry του 2002 ως και το Paranoid Park του 2007) που μέχρι και σήμερα αποτελεί μάλλον το κορυφαίο επίτευγμά του. Κορωνίδα αυτής της, δυστυχώς, παρένθεσης στη φιλμογραφία του σκηνοθέτη στάθηκε το Elephant, ένα φιλμ που δανείζεται τον τίτλο του από μια ταινία του Άγγλου Alan Clarke από το 1989, δεν αποτελεί όμως remake της. Αντιθέτως, ο Van Sant σχολιάζει, μέσα από τα μεγάλης διάρκειας, αριστοτεχνικά μονοπλάνα του, το φαινόμενο των μαζικών δολοφονιών που μέχρι και σήμερα ταλανίζει την αμερικανική κοινωνία. Η ταινία θα δοκιμάσει τις αντοχές του θεατή, τόσο λόγω του αργού ρυθμού της όσο και εξαιτίας του δυσάρεστου θέματος το οποίο ο σκηνοθέτης εξετάζει ωμά και με ενοχλητικό, ίσως, ρεαλισμό, αποτελεί όμως ένα από τα αριστουργήματα του μοντέρνου αμερικανικού κινηματογράφου και μια από τις πιο άξιες βραβεύσεις στην ιστορία του Φεστιβάλ Καννών.
2. The Tree Of Life (2011) του Terrence Malick
Όχι ότι υπήρξε ποτέ mainstream, όμως τα τελευταία 15 περίπου χρόνια ο Terrence Malick (Badlands) ακολουθεί έναν εντελώς προσωπικό δρόμο σε ό,τι έχει να κάνει με την κινηματογραφική δημιουργία, γυρίζοντας ταινίες που δεν υπακούν σε καμία φιλμική σύμβαση, αντιμετωπίζουν τους ηθοποιούς ως πιόνια σε μια τεράστια σκηνοθετική σκακιέρα, δε φοβούνται να διαχειριστούν τα πιο σύνθετα φιλοσοφικά ζητήματα κι ας γνωρίζουν ότι δε θα φθάσουν ποτέ σε ικανοποιητικές για όλους απαντήσεις, παίρνουν το χρόνο τους στο μοντάζ και διχάζουν τους θεατές και τους κριτικούς. Η αρχή αυτής της τάσης έγινε με το The Tree of Life, ένα φιλμ που λατρεύεται εξίσου με το πόσο μισείται, ο γράφων ανήκει προφανώς στο πρώτο στρατόπεδο, πρόκειται περί τεράστιου σινεμά η αξία του οποίου είναι αδύνατον να αποτυπωθεί σε μια μόνο παράγραφο, μπορούμε μόνο να ανατρέχουμε ξανά και ξανά στο φιλμ, να το συζητάμε και να το αφήνουμε να εξελίσσεται μέσα μας.
1. The White Ribbon (2009) του Michael Haneke
Στο ανατριχιαστικό αριστούργημα της, ούτως ή άλλως σπουδαίας, φιλμογραφίας του, ο Haneke αποκαλύπτει με χειρουργικό, σοκαριστικό, αμείλικτο αλλά και κινηματογραφικά δεξιοτεχνικό τρόπο το αυγό του ναζιστικού φιδιού. Σινεμά πολιτικό χωρίς διάθεση για κηρύγματα, φιλοσοφικό χωρίς ίχνος διδακτισμού, μεγαλοπρεπές άνευ επιδειξιομανίας. Δυόμισι καθηλωτικές ώρες στο σύμπαν του κορυφαίου Αυστριακού auteur, που σε αφήνουν μουδιασμένο, άφωνο, αλλά και βαθιά προβληματισμένο. Μια από τις καλύτερες ταινίες του αιώνα που διανύουμε μέχρι στιγμής και, για αυτόν τον θεατή, η ευτυχέστερη απονομή Χρυσού Φοίνικα των τελευταίων 24 ετών τουλάχιστον.
