Το 1991, ο Jorstein Gaarder κυκλοφόρησε το βιβλίο Sofies verden, μια απόπειρα συμπύκνωσης της φιλοσοφικής σκέψης με τρόπο προσιτό και άμεσο, μέσα από τα μάτια μιας νεαρής κοπέλας, της Σοφίας, η οποία επιθυμεί να κατανοήσει τον κόσμο και την κοινωνία. Η προσπάθεια του δεν άργησε να μετατραπεί σε εμπορικό φαινόμενο: το βιβλίο μεταφράστηκε σε 54 γλώσσες και έφτασε τα 40 εκατομμύρια αντίτυπα σε πωλήσεις. Μερικές δεκαετίες αργότερα, οι Vincent Zabus (σενάριο) και Nicoby (σχέδιο) επιχειρούν να διασκευάσουν το δημοφιλές ανάγνωσμα σε κόμικ, το οποίο κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα στη χώρα μας σε δύο τόμους με τον τίτλο Ο Κόσμος της Σοφίας από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Εξ’ ορισμού το εγχείρημα μοιάζει τρομερά φιλόδοξο. Πώς είναι δυνατόν να συμπυκνώσεις ολόκληρη την ιστορία της φιλοσοφίας και τις τόσο περίπλοκες έννοιες της μέσα σε μερικές εκατοντάδες σελίδες και μάλιστα με τρόπο που να είναι κατανοητός ακόμα και στο νεαρό αναγνωστικό κοινό; Η διασκευή σε κόμικ όμως αποκτά ακόμα μια διάσταση που μετατρέπει το εγχείρημα σε σχεδόν ανυπέρβλητο άθλο, την οπτικοποίηση των ιδεών με τρόπο που να διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον. Και κάπου εδώ, αρχίζουν τα δύσκολα για το κόμικ των Zabus και Nicoby.
Όπως και στο βιβλίο, έτσι και στο κόμικ, γίνεται μια προσπάθεια ώστε ο -εκ φύσεως- διδακτικός χαρακτήρας να μετριασθεί μέσα από την εισαγωγή μιας αφηγηματικής πλοκής σχετικά με τις φιλοσοφικές αναζητήσεις της Σοφίας. Η προσπάθεια σίγουρα κινείται προς την σωστή κατεύθυνση και μάλιστα προσδίδει επιπλέον ενδιαφέρον κάθε φορά που τα ερωτήματα που απασχολούν τη νεαρή πρωταγωνίστρια συνδιαλέγονται με τις φιλοσοφικές ιδέες που «μελετώνται» καθε φορά. Ωστόσο, αυτή η «υποπλοκή» ακολουθεί ένα εξίσου διδακτικό μονοπάτι, καταλήγοντας μια απόπειρα του συγγραφέα να εξηγήσει «λιανά» την πρόθεση του βιβλίου (άρα και του κόμικ), που δεν είναι άλλη από την ενημέρωση του νεαρού σε ηλικία αναγνωστικού κοινού γύρω από θέματα φιλοσοφίας με σκοπό να προβληματιστούν για τον κόσμο, μοιάζοντας τελικά να υποτιμά την νοημοσύνη των ατόμων στα οποία απευθύνεται.
Το κυριότερο πρόβλημα του σεναρίου όμως είναι ο τεράστιος όγκος πληροφοριών που καλείται να καλύψει μέσα σε ελάχιστες σελίδες (αναλογικά πάντα με το σύνολο των φιλοσοφικών ιδεών που αναφέρονται). Προκειμένου λοιπόν, να εξοικονομηθεί πολύτιμος χώρος και χρόνος, η παρουσίαση των φιλοσόφων και των σκέψεων τους αναπόφευκτα καταλήγει άγαρμπη, απέχοντας ελάχιστα από μια ευχαριστη διάλεξη. Όσες δόσεις οπτικού (και όχι μόνο) χιούμορ και να εισαχθούν, όση προσπάθεια και αν γίνεται ώστε η διάλεξη να δώσει την ψευδαίσθηση διαλόγου, το αποτέλεσμα σπάνια απέχει από ένα κατεβατό ιδεών και χρονολογιών. Ακόμα και παιχνίδια με το ίδιο το μέσο επιστρατεύονται, όπως η χιουμοριστική χρήση των μπαλονιών διαλόγων σε ένα σημείο, αλλά ο διδακτισμός παρασέρνει ορμητικά τα πάντα στο πέρασμά του. Σε κάποια σημεία, ειδικά όταν οι ίδιες οι ιδέες είναι ενδιαφέρουσες, το αποτέλεσμα είναι από υποφερτό έως και απολαυστικό, αλλά δεν χωράει αμφιβολία πως το πρόβλημα γιγαντώνεται στις φιλοσοφίες του μεσαίωνα, όπου κυριολεκτικά υπάρχει ένα δισέλιδο με σημειωμένες τις βασικές αρχές των δύο βασικών φιλοσοφικών «στρατοπέδων» της εποχής.
Η παραπάνω περίπτωση αποκαλύπτει την αχίλλειο φτέρνα του κόμικ, το σχέδιο του Nicoby. Υπενθυμίζουμε ξανά πως η οπτικοποίηση ιδεών είναι ένα τρομακτικά δύσκολο εγχείρημα, ειδικά σε τέτοια έκταση, αλλά ακόμα και έτσι, ο Nicoby αδυνατεί να υποστηρίξει το κόμικ. Οι πολύχρωμες εικόνες του προσδίδουν ένα προσιτό ύφος που θα μπορούσε να γοητεύσει το (νεαρό) κοινό, αλλά οι αρετές του λίγο πολύ σταματούν εκεί. Ο σχεδιασμός των φιγούρων μοιάζει ανα στιγμές περισσότερο με βιαστικό σκαρίφημα, παρά με ολοκληρωμένο σχέδιο. Κυρίως όμως, το μεγαλύτερο πλήγμα είναι η απουσία φαντασίας, η εμμονή του να μένει πεισματικά προσγειωμένος σε μια «ρεαλιστική» απεικόνιση σε ένα σενάριο που απαιτούσε μια πιο αφαιρετική ματιά. Ακόμα και μια στυλιστική διαφοροποίηση ανα περιόδους θα μπορούσε να προσδώσει λίγο περισσότερο ενδιαφέρον. Αυτό αποδεικνύει τουλάχιστον το απόσπασμα του κόμικ που αναφέρεται στον Μαρξ, το διαφοροποιημένο στυλ σχεδίασης προσφέρει μια ανάσα φρεσκάδας στην αναγνωστική εμπειρία.
Τα παραπάνω βέβαια, περισσότερο αφορούν την μεταφορά στο μέσο των κόμικς, παρά το ίδιο το περιεχόμενο. Διότι, αν το εγχείρημα πρέπει να κριθεί αυστηρά και μόνο εκπαιδευτικά, ως μια εισαγωγή στον αχανή και δύσβατο κόσμο της φιλοσοφίας, το αποτέλεσμα είναι κάτι παραπάνω από επιτυχημένο. Η συμπύκνωση της πληροφορίας προφανώς αφήνει στην άκρη σημαντικές ιδέες και πρόσωπα, ωστόσο ποτέ δεν πέφτει στο ατόπημα της παρανόησης. Ίσα ίσα, που καταφέρνει να παρουσιάσει με σαφήνεια ιδέες και φιλοσόφους που συχνά παρερμηνεύονται, όπως συμβαίνει λόγου χάρη με τον Νίτσε.
Αφηγηματικά άγαρμπος, μα πολύτιμος ως διδακτικό εργαλείο, ο Κόσμος της Σοφίας αποτελεί μια ασυνήθιστη εισαγωγή στον κόσμο της φιλοσοφίας. Αν και η περιπλάνηση στον κόσμο των ιδεών είναι πιο ταιριαστή στο μέσο του βιβλίου, η κομιξική διασκευή του Κόσμου της Σοφίας δεν παύει να προσφέρει μια καλή ευκαιρία για πρώτη γνωριμία με περίπλοκες έννοιες, αλλά και προσωπικότητες που καθόρισαν το ρου της ανθρώπινης ιστορίας.
