Το 2023 ίσως να μείνει στην κινηματογραφική ιστορία ως η χρονιά που οι ταινίες-διαφημίσεις κυριάρχησαν. Air, BlackBerry, Tetris, Pinball, Flamin’ Hot και φυσικά η πολύκροτη Barbie της Greta Gerwig αποτελούν ταινίες που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο διαφημίζουν κάποια γνωστή εταιρία ή το δημοφιλές προϊόν της. Και αν οι περισσότερες εξ΄αυτών πρόκειται για βιογραφικές ταινίες, η Barbie μοιάζει με εξαίρεση. Μια ξεχωριστή, βουτηγμένη σε κάθε απόχρωση του ροζ, αισθητική πρόταση που ζωντανεύει τον κόσμο της γνωστής κούκλας με τρόπο που δεν έχει ξαναγίνει. Ή μήπως όχι; Στην πραγματικότητα, η Barbie δεν είναι τόσο μοναδική όσο φαίνεται με μια πρώτη ματιά, αφού θα μπορούσε να θεωρηθεί απόγονος μιας εκ των μεγαλύτερων καλλιτεχνικών αποτυχιών όλων των εποχών. Του Batman & Robin.
Ταινία ή διαφήμιση παιχνιδιών;
Παρ’ οτι το Batman Returns του Tim Burton θεωρείται μέχρι και σήμερα μία από τις κορυφαίες απεικονίσεις του Σκοτεινού Ιππότη και μνημονεύεται για την γοτθική και σαδομαζοχιστική του αισθητική, ήταν ακριβώς αυτή η αισθητική που οδήγησε στην αντικατάσταση του αγαπητού σκηνοθέτη. Σύμφωνα με συνέντευξη του ίδιου, ένας από τους σημαντικότερους λόγους για τους οποίους η Warner Bros αποφάσισε να τον αντικαταστήσει με τον Joel Schumacher είναι επειδή η αποκρουστική όψη χαρακτήρων όπως του Penguin (και κυρίως τα μαύρα υγρά που έβγαιναν κάποια στιγμή από το στόμα του) δεν θεωρήθηκε και τόσο ταιριαστή με την ευδιάθετη εικόνα που προωθούσαν τα Happy Meals των McDonalds.
Κάπως έτσι, οι ταινίες που ακολούθησαν υποχρεώθηκαν να αλλάξουν δραματικά την αισθητική τους. Η γοητευτικά σκοτεινή ατμόσφαιρα του Burton έδωσε τη θέση της στην πολύχρωμη εικονογραφία του Joel Schumacher, η οποία στο Batman & Robin έμοιαζε ανεξέλεγκτη. Τα πάντα σε αυτή την ταινία είναι λες και εξυπηρετούν πρωτίστως την πώληση παιχνιδιών. Οι στολές του Batman, τα φαντεζί εξαρτήματά τους, ακόμη και η ίδια η Gotham κατέληξαν να μοιάζουν με παιδικά παιχνίδια, έτοιμα να σκίσουν την οθόνη και να βρεθούν στην αγκαλιά των νέων, ανήλικων ιδιοκτητών τους. Και όντως, αυτή η αίσθηση δεν ήταν τυχαία, αφού σύμφωνα με τον παραγωγό της ταινίας Peter Guber, στις συζητήσεις για την ταινία συμμετείχαν και κατασκευαστές παιχνιδιών, με τη στολή του Mr. Freeze να σχεδιάζεται από έναν εξ’ αυτών. Ακόμα και οι κινήσεις των χαρακτήρων στις σκηνές δράσης, μοιάζουν τεχνητές και αφύσικες, λες και πρόκειται για… κούκλες, προκαλώντας ένα τσουνάμι αρνητικών αντιδράσεων.
Η ειρωνική στάση του Schumacher απέναντι στην ανεγκέφαλη ματσίλα του Bane λοιδορήθηκε με θέρμη, το επιδερμικό πολιτικό σχόλιο αγνοήθηκε (ο εκατομμυριούχος Bruce Wayne είναι ο πραγματικός ανταγωνιστής με την Poison Ivy να τον απεχθάνεται γιατί καταστρέφει το περιβάλλον), η ταινία χλευάστηκε ως παιδιάστικη και camp (και υπέρμετρα γκέι!), ως ένα ανοσιούργημα που κατέστρεψε ό,τι πρωτοποριακό δημιούργησε το καλλιτεχνικό όραμα του Tim Burton. Τότε, το αποτέλεσμα θεωρήθηκε τόσο ντροπιαστικό, τόσο αηδιαστικό και ειρωνικό ως προς τον Batman και την σκοτεινή μυθολογία του που λίγο έλειψε να αποτελέσει την ταφόπλακα για το κινηματογραφικό μέλλον του δημοφιλέστερου υπερήρωα.
Μερικές δεκαετίες αργότερα, η ειρωνική στάση της Greta Gerwig απέναντι στην ανεγκέφαλη ματσίλα λατρεύτηκε με πάθος (πόσο σπουδαίος ο Ryan Gosling στον καλύτερο ρόλο της καριέρας του;), η ταινία λίγο πολύ θεωρήθηκε αποκορύφωμα του φεμινιστικού κινηματογράφου (εν μέρει συμφωνούμε, αλλά κάνοντας μια διαφορετική ανάγνωση της ταινίας που απαιτεί αυτόνομο κείμενο), η παιδιάστικη και camp (και υπέρμετρα γκέι!) αισθητική αγαπήθηκε όσο λίγες, και τελικά η ταινία έχει καταγραφεί ήδη στη συνείδηση ενός αξιοσέβαστου μέρους του κοινού ως ένα υποδειγματικό γλέντι του ατομικού καλλιτεχνικού οράματος ενάντια στο ασφυκτικό εμπορικό πλαίσιο μιας πολυεθνικής (Mattel). Πλέον, ο μύθος της Barbie μοιάζει πιο ανανεωμένος από ποτέ.
Ήταν το «Batman & Robin» μπροστά από την εποχή του;
Δίχως αμφιβολία, η ταινία του Joel Schumacher έχει πολλά προβλήματα. Η πολύχρωμη αισθητική της μοιάζει ακαλαίσθητη και οι όποιες ενδιαφέρουσες σεναριακές ιδέες προσεγγίζονται κάπως επιδερμικά, στερώντας την απαραίτητη συναισθηματική βαρύτητα. Από την άλλη, η Gerwig παρέδωσε μια αισθητά καλύτερη ταινία. Το επίπεδο της παραγωγής είναι αψεγάδιαστο, η καλλιτεχνική επιμέλεια θα έπρεπε να διδάσκεται και οι ερμηνείες είναι αλάνθαστες από το σύνολο του καστ. Αν κάπου πάσχει η ταινία της Gerwig είναι στη διάσπαση προσοχής που ταλανίζει το σενάριο. Αρχικά, φαίνεται να ενδιαφέρεται για την υπαρξιακή κρίση της «πιτσιρίκας» που παίζει με την Barbie, αλλά τελικά αυτή η υποπλοκή μένει ξεκρέμαστη για να δοθεί έμφαση στον Ken (ορθώς, αν αναλογιστούμε πως πρακτικά ο Ken αδικείται από τις Barbie με αντίστοιχο τρόπο που οι γυναίκες αδικούνται από τους άντρες στην πραγματική ζωή).
Ωστόσο, η ποιοτική διαφορά των δύο ταινιών δεν αρκεί για να δικαιολογήσει τις επιθετικά αντιδιαμετρικές αντιδράσεις απέναντί τους. Η ειρωνική και meta ματιά του Schumacher στον μύθο του Σκοτεινού Ιππότη, ίσως ήταν κάπως πρόωρη, αν ληφθεί υπόψιν πως εκείνη την περίοδο ήταν ελάχιστες οι υπερηρωικές ταινίες (και σίγουρα δίχως την σημερινή εισπρακτική επιτυχία), ενώ το γεγονός πως αποτελούσε μια μορφή συνέχειας των ταινιών του Tim Burton, άρα στο μυαλό του κοινού είχαν ήδη διαμορφωθεί συγκεκριμένες προσδοκίες, σίγουρα δεν βοήθησε στο ενδεχόμενο αποδοχής της ταινίας. Πιθανότατα, ένα τέτοιο εγχείρημα να λειτουργούσε πολύ καλύτερα στο σύγχρονο κινηματογραφικό τοπίο, άποψη που ενισχύεται και από το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον που έχει αρχίσει να εκδηλώνεται δειλά-δειλά για την διλογία του Joel Schumacher.
Η εξωπραγματική προώθηση της «Barbie»
Η δίψα του γυναικείου κοινού για ένα κινηματογραφικό franchise που θα απευθύνεται σε εκείνο είναι μια ακόμη εξήγηση του εισπρακτικού φαινομένου της Barbie, αλλά πιθανότατα ο παράγοντας που έπαιξε τον πιο καθοριστικό ρόλο ήταν η υποδειγματική προώθηση της ταινίας. Θεωρητικά, ένα brand όπως αυτό της Barbie είναι ικανό να φέρει από μόνο του κόσμο στις αίθουσες, ωστόσο η ομάδα του μάρκετινγκ δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια.
H πρώτη «έκρηξη» έλαβε χώρα στο CinemaCon του 2022, όταν κυκλοφόρησε η πρώτη φωτογραφία της ταινίας με την Margot Robbie να οδηγεί την Corvette της στην Barbieland, ενώ λίγο αργότερα, οι φωτογραφίες από τα γυρίσματα στη Santa Monica διατήρησαν ζωντανό το διαδικτυακό ενδιαφέρον για την ταινία. Οι μικρές, κλεφτές ματιές από τα γυρίσματα αποδείχθηκαν αρκετές για να ανάψει η συζήτηση γύρω από την ταινία και το hype να χτιστεί οργανικά, αλλά εξίσου μεγάλη ώθηση έδωσε και το ασυνήθιστο τρέιλερ. Οι αναφορές στην «σινεφιλική» Οδύσσεια του Διαστήματος δημιούργησαν ξάφνου προσδοκίες για ένα προϊόν αναπάντεχα υψηλής αισθητικής και κάπως έτσι όλοι άρχισαν να μιλούν για το φαινόμενο Barbie, ανυπομονώντας να απολαύσουν το όραμα της Gerwig. Το γεγονός ότι αυτό θα κυκλοφορούσε την ίδια μέρα με τη νέα ταινία του βασιλιά των σύγχρονων blockbuster, Christopher Nolan, δημιούργησε το μοναδικό φαινόμενο του Barbenheimer, μετατρέποντας τις δύο πρεμιέρες στο μεγαλύτερο κινηματογραφικό event των τελευταίων πολλών ετών.
Αυτή η εξαιρετική δυναμική που αναπτύχθηκε γύρω από την ταινία έπεισε πολλά brands, κυρίως μόδας, να συμμετάσχουν στην προώθηση της ταινίας, χωρίς να τους ζητηθεί από την Warner Bros γεγονός που σύμφωνα με τον υπεύθυνο μάρκετινγκ της εταιρίας, Josh Goldstine, είναι πρωτοφανές στα 35 χρόνια καριέρας του.
Και αν όλα αυτά φαίνονται υπεραρκετά για μια ταινία της οποίας η επιτυχία ήταν λίγο-πολύ δεδομένη, υπάρχει και συνέχεια. Σε συνεργασία με την Airbnb, μια τεράστια έπαυλη στο Μαλιμπού μεταμορφώθηκε σε Dreamhouse με οικοδεσπότη τον Ken, στη Βοστώνη πραγματοποιήθηκαν θεματικές κρουαζιέρες, ενώ στο Ντουμπάι μια τεράστια τρισδιάστατη κούκλα Barbie κοσμούσε ένα κεντρικό σημείο της πόλης.
Η γέννηση ενός νέου genre;
Άραγε μπορούμε να μιλάμε για ένα νέο είδος ταινιών; Αντίθετα με τις ταινίες που αναφέρθηκαν στην εισαγωγή του κειμένου, οι περισσότερες εκ των οποίων έχουν έντονα βιογραφικά στοιχεία, η Barbie, το Batman & Robin, αλλά και η σειρά ταινιών Lego Movie διαθέτουν κάποια κοινά γνωρίσματα. Όλες τους είναι διαφημιστικά παιχνιδιών, είναι κωμικές έως και ειρωνικές απέναντι στο προϊόν που «πουλάνε», διαθέτουν κάποιο πολιτικό σχόλιο και χαρακτηρίζονται από έντονο στυλιζάρισμα που επιδεικνύει την αφυσικότητά του κόσμου τους. Μάλλον, όλα αυτά δεν είναι αρκετά για να γεννήσουν ένα νέο είδος, ωστόσο η επιτυχία της Barbie είναι πολύ πιθανό να γεννήσει πολλούς επίδοξους μιμητές και σε λίγα χρόνια τα πράγματα να είναι διαφορετικά.
Το μόνο βέβαιο είναι πως αυτό που κάποτε φαινόταν σε κοινό και κριτικούς ως ένα ξεδιάντροπο διαφημιστικό παιχνιδιών που υποτιμά τη νοημοσύνη και υποβιβάζει το καλλιτεχνικό όραμα, σήμερα θεωρείται το αποκορύφωμα του εμπορικού κινηματογράφου. Πώς αλλάζουν οι καιροί!
