Πριν λίγο καιρό, και με αφορμή την καραντίνα, το Nerdcult διοργάνωσε έναν μαραθώνιο διαγωνισμό με σκοπό την ανάδειξη της κορυφαίας τηλεοπτικής σειράς της δεκαετίας με βάση τις ψήφους του κοινού. Τα φαβορί ήταν πολλά – από το δυστοπικό Black Mirror και το εμπορικό χιτ του La Casa de Papel μέχρι πιο auteurιστικες σειρές σαν το Atlanta, το Fleabag και το μυθικό πλέον Twin Peaks, που επέστρεψε υστερα από 25 χρόνια, όπως ακριβώς μας είχε υποσχεθεί. Τελικά,νικήτρια αποδείχθηκε το GoT ωστόσο εκείνη που έκλεψε τις εντυπώσεις ήταν η γερμανόφωνη σειρά… Dark, η οποία όχι μόνο έφτασε μέχρι τον τελικό, αλλά το πέτυχε βγάζοντας εκτός και μερικά από τα φαβορί! Και ναι, σίγουρα θα μπορούσε να πει κανείς πως δίνουμε μεγαλύτερη σημασία στον διαγωνισμό του Nerdcult απ’ οτι θα έπρεπε – άλλωστε ποιός νοιάζεται για τις ψήφους του ελληνικού κοινού σε μια ανεπίσημη ψηφοφορία; Ωστόσο, θεωρούμε πως η επιτυχία του Dark δεν είναι τυχαία. Όπως θα επιχειρήσουμε να δείξουμε και στη συνέχεια, με αφορμή την κυκλοφορία της τρίτης και τελευταίας σεζόν, το Dark είναι κατασκευασμένο για την εποχή του διαδικτύου και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο απασχολεί τόσο έντονα τις τηλεοπτικόφιλες συζητήσεις.
Υπό άλλες συνθήκες, σε αυτό το σημείο θα επιχειρούσαμε μια σύνοψη της πλοκής. Έλα, όμως, που κάτι τέτοιο φαντάζει με άθλο, όταν έχουμε να κάνουμε με το Dark. Έτσι, το μόνο που μπορεί να ειπωθεί είναι πως πλέον δεν έχουμε μονάχα ταξίδια στο χρόνο -παρελθόν, παρόν και μέλλον-, αλλά και σε παράλληλα σύμπαντα. Χαρακτήρες πηδούν από τη μια χρονική στιγμή στην άλλη και από τον έναν κόσμο στον επόμενο, με την ίδια ευκολία που κάποιος πάει από το ένα δωμάτιο στο άλλο. Η διαφορά είναι πως στην προκειμένη περίπτωση τα ταξίδια, σύντομα και μη, συνοδεύονται και από πράξεις που δημιουργούν ακόμα περισσότερα παράδοξα με αποτέλεσμα, για παράδειγμα, τα παιδιά χαρακτήρων να είναι και οι γονείς τους.
Όλη αυτή η περιπλοκότητα ήταν ενδιαφέρουσα στην αρχή. Άλλωστε, ταξίδια στο χρόνο, δίχως παράδοξα (άρα και σπαζοκεφαλιές) είναι σαν ανάλατο φαγητό. Το πρόβλημα (ή η γοητεία, ανάλογα πως το βλέπει κανείς) είναι πως αυτές οι σπαζοκεφαλιές, η επίλυση του παζλ, έγιναν αυτοσκοπός. Έτσι, επεισόδιο το επεισόδιο έσφιγγε ο κλοιός, υποχρεώνοντας τους σεναριογράφους να βρίσκουν τρόπους να ξεμπερδέψουν το χρονικό κουβάρι, αδιαφορώντας για την όποια δραματουργική σχέση ανάμεσα στους χαρακτήρες ή στις θεματικές πάνω στις οποίες χτίστηκε η ιστορία.
Για παράδειγμα, η πρώτη σεζόν αφήνει υπόνοιες ότι το πυρηνικό εργοστάσιο σχετίζεται με τις εξαφανίσεις των παιδιών και τα ταξίδια στο χρόνο, δημιουργώντας προσδοκίες για κάποιου είδους περιβαλλοντική κριτική στην προσπάθεια του ανθρώπου να εξελίσσεται αέναα, δίχως να νοιάζεται για τις επιπτώσεις των πράξεων του. Τελικά, όμως, ο ρόλος του ήταν αισθητά μικρότερος απ’ ότι άφηνε να εννοηθεί το σενάριο. Στη δεύτερη σεζόν, κάνει την εμφάνιση του ένας Αδάμ, όνομα με εμφανείς θρησκευτικούς συμβολισμούς. Αργότερα, συνοδεύεται και από μια Εύα, και η σχέση των δύο τους υποτίθεται πως κρύβει το κλειδί του μυστηρίου. Αμ δε. Στο τελευταίο επεισόδιο, το origin, η αρχή όλων αυτών των περιπετειών εντοπίζεται σε έναν τρίτο, εξωγενή και άκυρο μέχρι εκείνη τη στιγμή παράγοντα, ο οποίος ελάχιστα είχε παρουσιασθεί μέχρι στιγμής, οπότε η σειρά υποχρεώθηκε μέσα σε μια ώρα να γεννήσει από το μηδέν τον νέο, συναισθηματικό πυρήνα της.
Βέβαια, δεν υπάρχει η απαίτηση από τις σειρές να έχουν σημαντικές θεματικές, ώστε να κερδίσουν μια θέση στην καρδιά μας. Το σημαντικότερο είναι να διαθέτουν ενδιαφέροντες χαρακτήρες και εδώ, τα πράγματα γίνονται σκούρα, πολύ σκούρα για το Dark. Όσο πιο περίπλοκη γίνεται η αφήγηση, όσο πιο αναπόδραστο φαντάζει το μέλλον, το παρελθόν και το παρόν των χαρακτήρων, τόσο περισσότερο οι σχέσεις των χαρακτήρων απογυμνώνονται από κάθε ίχνος δραματουργίας. Το μόνο που μένει είναι ένας σκελετός, ο οποίος επιτρέπει την κατανόηση των γεγονότων της σειράς μονάχα σαν διάγραμμα. Πλέον, οι θεατές δεν ενδιαφέρονται για τα κίνητρα των χαρακτήρων, αλλά για τον τρόπο που θα επηρεάσουν οι πράξεις τους το μέλλον. “Έκανε ο τάδε παιδί στο παρελθόν, άραγε ποιός χαρακτήρας του μέλλοντος θα είναι;”.
Αυτός ο διαγραμματικός χαρακτήρας της σειράς είναι, κατά τη γνώμη μας, και ο βασικός λόγος που το ίντερνετ έχει τρελαθεί μαζί της. Σκεφτείτε το λίγο. Το ίντερνετ έχει αναδειχθεί σε έναν χώρο, όπου ο καθένας που έχει άπειρο χρόνο να ξεψαχνίζει πλάνο-πλάνο ταινίες και σειρές για να βρει κρυμμένες απαντήσεις, υπόγεια κλεισίματα του ματιού σε πιστούς θαυμαστές και να διαμορφώσει τις δικές του θεωρίες για το μέλλον της εκάστοτε ιστορίας. Πλέον, η σημασία της δραματουργίας έχει ελαττωθεί, και η πληροφορία έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο που το Lost έχει γραφτεί στις συνειδήσεις του κοινού ως μια από τις καλύτερες σειρές του αιώνα ή που το Dark έφτασε τόσο ψηλά σ τον ανεπίσημο διαγωνισμό μιας ιστοσελίδας στην Ελλαδίτσα. Και οι δύο είναι φτιαγμένες από το ίδιο DNA, τροφοδοτώντας και ενισχύοντας τη συμπεριφορά που αναλύσαμε παραπάνω. Καλοί οι χαρακτήρες, αλλά ακόμα καλύτερα τα παζλ, τα οποία, αν θέλουμε να είμαστε και απόλυτα ειλικρινείς, μας προσφέρουν και μια ικανοποίηση όταν τα λύσουμε.
Σ’ αυτό το σημείο, ωστόσο, αξίζει να κάνουμε μια διευκρίνηση σχετικά με την έννοια της περιπλοκότητας, διαχωρίζοντας την περιπλοκότητα του Dark από εκείνη της Οδύσσειας του Διαστήματος. Η πρώτη είναι αυτοσκοπός, θυσιάζει τα πάντα για χάρη της επίλυσης του μυστηρίου, το οποίο στο τέλος της ημέρας (υποτίθεται πως) έχει μια αντικειμενική επίλυση. Η δεύτερη ευνοεί τον εσωτερικό αναστοχασμού των θεατών, ώστε να καταλήξουν στα δικά τους προσωπικά συμπεράσματα, να ερμηνεύσουν ο, τι είδαν μέσω των προσωπικών τους φίλτρων και των εμπειριών που τους καθορίζουν και γιατί όχι, αμα τύχει να συζητήσουν με γνωστούς τους σχετικά με αυτά. Η απάντηση δεν είναι δεδομένη και ο σκοπός σε καμιά περίπτωση δεν είναι η ανάδειξη του πιο έξυπνου θεατή. Επίσης, σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει πως η έννοια του μυστηρίου είναι καταδικαστέα εξ’ ορισμού. Κανένα έργο τέχνης δεν είναι υποχρεωμένο να δίνει ξεκάθαρες απαντήσεις, οπότε η αδιαφάνεια μιας ιστορίας, τα σκοτεινά σημεία της είναι μάλλον γοητευτικά. Αλλά ξανά, είναι εντελώς διαφορετική η αίσθηση, όταν αυτό το σκοτάδι είναι μέρος μιας καλλιτεχνικής προσπάθειας και άλλο όταν αναδεικνύεται σε αυτοσκοπό, υπερσκιάζοντας όλα τα υπόλοιπα στοιχεία της αφήγησης.
Επιστρέφοντας στη σχέση της σειράς με το διαδίκτυο, είναι εμφανές πως αυτή δεν εξαντλείται στη σεναριακή δομή της, μολύνοντας ακόμα και την σκηνοθεσία και το μοντάζ. Ήδη από την πρώτη σεζόν, προς το τέλος κάθε επεισοδίου το κάδρο έσπαγε στα δύο, ώστε να μας κάνει απόλυτα κατανοητό ποιός είναι ποιός, δείχνοντας στη μια πλευρά τον ίδιο χαρακτήρα στο παρελθόν και απ’ την άλλη, τον ίδιο χαρακτήρα στο μέλλον. Αποκορύφωμα αυτής της λογικής ήταν η τρίτη σεζόν, η οποία προς το τέλος δεν δίστασε να μας παρουσιάσει ένα recap, επιβεβαιώνοντας την αίσθηση πως Dark περισσότερο μοιάζει με video essay ανάλυσης των γεγονότων της σειράς, παρά… με σειρά.
Και είναι πραγματικά κρίμα, διότι κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το ποιοτικό επίπεδο παραγωγής, όπως αυτό αποτυπώνεται στα σκηνικά, σύγχρονα και παλαιομοδίτικα, ή στην ενδυμασία των χαρακτήρων. Ακόμα και οι ερμηνείες των ηθοποιών αγγίζουν κάποια συγκεκριμένα στάνταρ, αλλά πόσες απαιτήσεις μπορείς να έχεις από ρόλους που άλλα λένε, άλλα κάνουν και άλλα εννοούν; Τι μπορείς να περιμένεις από χαρακτήρες που έχουν ανακαλύψει το ταξίδι στο χρόνο, ταξιδεύουν σε περασμένες ή μελλοντικές εποχές, όλος τους ο κόσμος αναθεωρείται και εκείνοι δεν παραξενεύονται καθόλου.
Όλοι τους αποδέχονται ένα τέτοιο συγκλονιστικό γεγονός με τρομερή πραότητα και ελάχιστα ερωτήματα. Ο μόνος που βασανίζεται από το βαρίδι του ταξιδιού στο χρόνο, ο Jonas, προσπαθεί να κάνει κάτι γι’ αυτό, αλλά η σειρά με εξοργιστικό τρόπο του λέει ότι δεν μπορεί (ναι, στον κόσμο της σειράς αν πας να αυτοκτονήσεις με όπλο, οι σφαίρες δεν θα εκτοξευθούν πάνω σου, επειδή δεν βολεύει το σενάριο!). Το παζλ δεν μπορεί να αλλοιωθεί, η λογική πάει περίπατο, κάνε ο, τι σου λέμε!
Συνοψίζοντας, το Dark δίχως αμφιβολία διαθέτει μια προσεγμένη παραγωγή, όπως η πλειονότητα των σύγχρονων τηλεοπτικών παραγωγών. Ωστόσο, η εμμονή του με το μυστήριο καταπνίγει τους εν δυνάμει ενδιαφέροντες χαρακτήρες του και τις αμέτρητες φιλοσοφικές του ιδέες, οι οποίες ποτέ δεν ξεφεύγουν από το εμβρυακό στάδιο του ποπ περιτυλίγματος. Έτσι, μπορεί να καταρρέει σαν σειρά με δραματουργικές ανάγκες, αλλά ξεχωρίζει σαν αντικείμενο κοινωνιολογικής ανάλυσης, σαν ένα πείραμα το οποίο ωθεί τις τάσεις της κοινωνίας στα άκρα, μετατρέποντας ένα έργο τέχνης σε ροή ψυχρών πληροφοριών, σε απογυμνωμένα διαγράμματα που προσπαθούν να κρύψουν την κενότητα τους με φύλλα συκής (ε τι, μόνο το Dark θα κάνει αναφορές στον Αδάμ και την Εύα;).
