Με το Emilia Perez, το μιούζικαλ του Jacques Audiard, να σημειώνει τον εντυπωσιακό αριθμό των 13 υποψηφιοτήτων για Όσκαρ, πιστοποιείται κάτι που εδώ και χρόνια είχε αρχίσει να διαφαίνεται: πως ο κινηματογράφος που μιλά για την τρανς κοινότητα παύει να αποτελεί περιθώριο και κανονικοποιείται στο κυρίως ρεύμα. Ανεξάρτητα από την προσωπική άποψη καθενός μας για την συγκεκριμένη ταινία – εγώ τη βρήκα μέτρια – και για το αν δικαιούται ή όχι αυτόν τον αριθμό υποψηφιοτήτων, είναι μια θετική εξέλιξη.
Κι επειδή σαν film buffs που είμαστε ψάχνουμε πάντα αφορμές για λίστες που θα προτρέψουν σε ταινιοθεραπεία, ορίστε μια ευκαιρία να προτείνουμε 5 φιλμ για την τρανς κοινότητα που αξίζει να δείτε. Δεν είναι και οι πέντε σπουδαίες ταινίες, είναι όμως σημαντικές (και) για ιστορικούς λόγους.
Funeral Parade Of Roses, Toshio Matsumoto (1969)
Επιφανές μέλος της γενιάς που ανανέωσε το ιαπωνικό σινεμά στη δεκαετία του 1960 και ήδη καταξιωμένος σκηνοθέτης σειράς ταινιών μικρού μήκους, ο Toshio Matsumoto πραγματοποίησε εν έτει 1969 το τολμηρό, ρηξικέλευθερο και θρασύτατο μεγάλου μήκους ντεμπούτο του μεταφέροντας το μύθο του Οιδίποδα σε μια αθέατη πλευρά της σύγχρονής του Ιαπωνίας: τον κόσμο των γκέι μπαρ, της τρανς σεξεργασίας και της μικροεγκληματικότητας. Παίζοντας διαρκώς με τις συμβάσεις του κινηματογράφου, σπάζοντας εμφατικά τα όρια ανάμεσα στη μυθοπλασία και το ντοκιμαντέρ μέσω εμβόλιμων συνεντεύξεων με πραγματικά μέλη της τρανς κοινότητας αλλά και μιας παράλληλης πλοκής που περιλαμβάνει ένα κινηματογραφικό συνεργείο το οποίο γυρίζει μια ταινία παρόμοια με αυτήν που παρακολουθούμε στο μεγαλύτερο μέρος του φιλμ, ο Matsumoto διασκεδάζει ασταμάτητα, «εμβολιάζει» με χιούμορ σχεδόν κάθε σκηνή της ταινίας του και σχολιάζει δηκτικά την υποκρισία και την προσκόλληση της ιαπωνικής κοινωνίας σε απαρχαιωμένα ήθη κι έθιμα. Όλα αυτά, μέχρι το βίαιο φινάλε, όταν εντελώς ξαφνικά και σοκαριστικά ο σκηνοθέτης παίρνει το θεατή από το χέρι και τον βυθίζει σε ένα άνευ προηγουμένου σκοτάδι, αποδομώντας «ιερούς» θεσμούς της χώρας όπως η οικογένεια. Μοντέρνα στην όψη και το περιεχόμενο μέχρι και σήμερα, η Πένθιμη Παρέλαση των Ρόδων, όπως μεταφράζεται στα ελληνικά ο τίτλος του φιλμ, ανήγγειλε την άφιξη (και) στο μεγάλο μήκος ενός από τους σημαντικότερους, μα και πιο παραγνωρισμένους δημιουργούς της ιαπωνικής κινηματογραφίας.
Μπέττυ, Δημήτρης Σταύρακας (1979)
Βασισμένος στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της Μπέττυ Βακαλίδου, ο Δημήτρης Σταύρακας έφτιαξε το πρώτο ελληνικό φιλμ για την τρανς κοινότητα, το 1979, με τούτο το μισάωρο ντοκιμαντέρ. Στην ταινία, η Μπέττυ εξομολογείται απευθείας στο φακό την ιστορία της, μοιράζεται μαζί μας ένα τυπικό 24ωρο από τη ζωή της και «ξεγυμνώνεται», κυριολεκτικά και μεταφορικά, αναζητώντας την αγάπη και την τρυφερότητα. Όχι σπουδαίο, μα σίγουρα τολμηρό και καθοριστικό για την αντίληψη μιας ολόκληρης κοινωνίας πάνω στα δικαιώματα των τρανς ατόμων, το μικρού μήκους φιλμ μπορεί να βρεθεί ολόκληρο στο YouTube.
Paris Is Burning, Jennie Livingston (1990)
Η φωτογράφος Jennie Livingston στράφηκε για πρώτη και τελευταία φορά στην κινηματογραφική σκηνοθεσία για να αποτυπώσει με γλαφυρό, ρεαλιστικό και άκρως «ανεβαστικό» τρόπο την γκέι, τρανς και drag σκηνή του Χάρλεμ των τελών της δεκαετίας του 1980. Θρυλικές μορφές των drag shows της εποχής δίνουν συνέντευξη στην κάμερα της Livingston, εκείνη όμως δεν αντιμετωπίζει τα υποκείμενά της με πατερναλισμό και οίκτο, αλλά με κατανόηση, συμπάθεια και μια διάθεση για απενοχοποιημένο χαβαλέ. Η ταινία κάνει κοιλιά παρά τη μικρή διάρκειά της (78 λεπτά), αλλά δε χάνει το ενδιαφέρον της, ούτε βεβαίως και την ιστορική της σημασία.
Στρέλλα, Πάνος Χ. Κούτρας (2009)
Στην τρίτη μεγάλου μήκους ταινία του, ύστερα από την Επίθεση του Γιγαντιαίου Μουσακά (1999) και την Αληθινή Ζωή (2004), ο Πάνος Κούτρας ενσωματώνει με ιδιοφυή τρόπο τα μοτίβα της αρχαίας τραγωδίας, αλλά και του χολιγουντιανού μελοδράματος, σε μια αντισυμβατική ερωτική ιστορία με φόντο μια συχνά αθέατη και ελάχιστα προβεβλημένη από το εγχώριο σινεμά πλευρά της ελληνικής κοινωνίας. Η Στρέλλα είναι ένα φιλμ με ακραίες σεναριακές επιλογές κι ανατροπές που όμως, με έναν αναπάντεχο τρόπο, λειτουργούν στην εντέλεια, καταλήγοντας σε ένα συναισθηματικά φορτισμένο όσο και γλυκόπικρο φινάλε, που χαρίζει στα λιγότερο προνομιούχα και σίγουρα όχι αψεγάδιαστα πλάσματα αυτού του κόσμου το δικαίωμα στην ελπίδα. Δεν πρόκειται για μία εύκολη ταινία, ο Κούτρας απολύτως συνειδητά θέτει υπό δοκιμασία τα όρια του κοινού του, όποιος όμως επιλέξει να δει κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων θα έρθει αντιμέτωπος με ένα από τα πιο καίρια και οξυδερκή σχόλια πάνω στην ελληνική πραγματικότητα που έχει πραγματοποιήσει ο κινηματογράφος της χώρας μας. Μπορεί τη χρονιά εκείνη η ταινία να επισκιάστηκε εν μέρει από την οσκαρική υποψηφιότητα του Κυνόδοντα του Γιώργου Λάνθιμου, με το πέρασμα του χρόνου, ωστόσο, νομίζω πως το φιλμ του Κούτρα δικαιώνεται περισσότερο, κερδίζοντας μια θέση ανάμεσα στις σημαντικότερες ελληνικές ταινίες του 21ου αιώνα μέχρι τώρα.
Tangerine, Sean Baker (2015)
Γυρισμένη με ένα iPhone σε πραγματικές τοποθεσίες, η πέμπτη ταινία του Sean Baker (Anora), του σημαντικότερου εκπροσώπου του μοντέρνου ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου, είναι ακόμα μια ματιά του σκηνοθέτη σε ανθρώπους και κοινωνικές ομάδες που συνήθως βρίσκονται στο περιθώριο, όχι με διάθεση ωραιοποίησης ή λύπησης, αλλά με απόλυτη κατανόηση και ευαισθησία. Εν προκειμένω, στο μικροσκόπιο του Baker τίθεται ο μικρόκοσμος των τρανς σεξεργατριών της Καλιφόρνια, με τον Αμερικανό δημιουργό να αποτυπώνει με αστείο και φαινομενικά ανάλαφρο τρόπο τις καθημερινές αγωνίες και τον τρόπο ζωής των ατόμων αυτών, αλλά και να παρατηρεί με αβίαστη συγκίνηση την αλληλεγγύη και τους δεσμούς φιλίας που αναπτύσσονται ανάμεσα σε άτομα τα οποία έχουν βρεθεί στη «wrong side of the tracks». Επενδεδυμένο με ένα εξαιρετικό soundtrack και γραμμένο με δεξιοτεχνία και άριστη γνώση της slang αυτής της κοινωνικής ομάδας, το φιλμ αποδεικνύει τις ικανότητες του Baker στη σκηνοθεσία, στο μοντάζ και στην ανάπλαση μιας ρεαλιστικής κατάστασης, καλώντας το θεατή όχι απαραίτητα να συμπαθήσει τους χαρακτήρες του, αλλά να τους κατανοήσει. Η υστερία της Cindy, η προδοσία της Alexandra, η απιστία του ταξιτζή δεν κατακρίνονται από τον σκηνοθέτη, αλλά παρουσιάζονται ως οι προσωπικές τους αντιδράσεις σε έναν κόσμο που απορρίπτει ή αγνοεί επιδεικτικά πλάσματα σαν αυτά. Το Tangerine είναι η εναλλακτική πρόταση για Χριστουγεννιάτικη ταινία, αλλά και ένα από τα ατόφια διαμάντια της indie αμερικανικής κινηματογραφικής παραγωγής της περασμένης δεκαετίας.
