Μπορεί στη σημερινή εποχή οι υπερήρωες να βρίσκονται στην αίθουσα ή στο κομιξάδικο και της πιο απομακρυσμένης περιοχής, ακόμα και εκτός των Η.Π.Α, ωστόσο δύσκολα μπορεί να αρνηθεί κανείς πως είναι ένα κατεξοχήν αμερικάνικο προϊόν. Οι υπερήρωες που συναντάμε στις σελίδες της DC και της Marvel μπορεί να είναι εμπνευσμένοι από διάφορες μυθολογίες (Ελληνική, Σκανδιναβική κλπ), αλλά δημιουργήθηκαν με σκοπό να εκφράσουν τα ιδανικά του αμερικάνικου κράτους και να εμπνεύσουν με το θάρρος τους πρώτα απ’ όλους τους ίδιους τους Αμερικάνους. Με άλλα λόγια, αποτελούν την αμερικάνικη μυθολογία.
Ο πιο δημοφιλής εκπρόσωπος τούτης της μυθολογίας δεν είναι άλλος από τον Superman. Γέννημα θρέμμα μιας δύσκολης ιστορικής περιόδου για την Αμερική, ο πανίσχυρος, αλλά καλόκαρδος προστάτης της Metropolis συμβολίζει την ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον, όπου η αλήθεια και η δικαιοσύνη θα επιτρέψουν την άνθιση του Αμερικάνικου Ονείρου, δίνοντας έτσι σάρκα και οστά σε ο, τι πρεσβεύει η Αμερική. Ή τουλάχιστον, ο, τι θέλει να πιστεύει πως πρεσβεύει.
Τι κι αν διαφημίζεται ως ο απόλυτος τόπος της ελεύθερης έκφρασης και της προσωπικής εξέλιξης; Τα τελευταία χρόνια και με αποκορύφωμα την εκλογή Trump, η αμερικάνικη κοινωνία -ή ένα μέρος της τέλος πάντων- πασχίζει να κάνει αυτοκριτική για τα κακώς κείμενα της χώρας. Η αποστολή δύσκολη, αφού πολλά είναι εκείνα για τα οποία μπορεί να κατηγορήσει κανείς του Αμερικανούς. Ωστόσο, εκείνο το ζήτημα το οποίο φαίνεται να στοιχειώνει την Αμερικάνικη ιστορία εδώ και δεκαετίες και έχει μπει -δικαιωματικά- στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης δεν είναι άλλο από τον ρατσισμό και την προέκταση του, το φυλετικό μίσος προς τους Αφρο-αμερικάνους.
Αυτή η αναστοχαστική διάθεση ήταν δεδομένο πως αργά ή γρήγορα θα επηρέαζε και την αμερικάνικη μυθολογία, άρα και τον Superman, ο οποίος τα τελευταία χρόνια έχε μετατραπεί σε αντικείμενο έντονης αποδόμησης από κάποιους δημιουργούς. Ποιός μπορεί να ξεχάσει το Man of Steel, ή ακόμα περισσότερο τη συνέχεια του, το BvS, που ούτε λίγο, ούτε πολύ παρουσίασαν το απόλυτο σύμβολο της Αμερικάνικης Κουλτούρας ως έναν μετανάστη, του οποίου οι υπερδυνάμεις μπορούν να αφανίσουν ολόκληρη τη χώρα; Παρόμοια ανατρεπτικά μονοπάτια ακολούθησε και το τηλεοπτικό Watchmen, στο οποίο ο Damon Lindelof προσέγγισε τη γέννηση του πρώτου υπερήρωα της Αμερικής μέσα από το πρίσμα του φυλετικού μίσους, κάνοντας ευθείες αναφορές στη μυθολογία του Superman. Στο παρόν άρθρο, όμως, θα ασχοληθούμε με μια πρόσφατη κυκλοφορία κόμικ, τη μίνι σειρά τριών τευχών Superman Smashes the Klan, σε σενάριο του Gene Luen Yang και σχέδιο από το studio Gurihiru.
Αυτή η κυκλοφορία έχει δύο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Πρώτον, βασίζεται σε μια ραδιοφωνική ιστορία της δεκαετίας του ’40, όπου ο Superman τα έβαζε -όπως φανερώνει και ο τίτλος- με την ΚΚΚ, καταφέρνοντας μάλιστα να οδηγήσει πολλά μέλη της οργάνωσης να απεγγραφούν(!). Αυτό το γεγονός έχει εξαιρετικά ενδιαφέρον, καθώς τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει μια τεράστια συζήτηση για το κατά πόσο η ποπ κουλτούρα πρέπει να είναι πολιτική αποδεικνύοντας πως πάντα ήταν πολιτική, απλά ο τρόπος επικοινωνίας του μηνύματος αλλάζει ανάλογα τον καλλιτέχνη και την προσέγγιση του. Δεύτερον, εκδίδεται από το παιδικό-εφηβικό τμήμα της DC, γεγονός που δημιουργεί αμφιβολίες για την περιπλοκότητα της ιστορίας. Ευτυχώς, όμως, η πένα του βραβευμένου με Eisner Yang καταφέρνει σε γενικές γραμμές να ισορροπήσει την πολιτική περιπλοκότητα με τους ενδιαφέροντες χαρακτήρες και την παιδική αφέλεια, χαρίζοντας μας μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα -και δυστυχώς, ακόμα επίκαιρη- ιστορία του Superman.
Η πλοκή ακολουθεί δύο αφηγηματικές πορείες. Η πρώτη εστιάζει στη μικρή Roberta και τον Tommy, παιδιά μιας ασιατικο-αμερικάνικης οικογένειας που μόλις μετακόμισε στην Metropolis. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία των κατοίκων τους έχουν υποδεχτεί με ζεστασιά, υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις. Η πιο τρανταχτή είναι η περίπτωση του πιτσιρικά Chuck Riggs, ο οποίος ζηλεύοντας την ικανότητα του Tommy στο baseball, αρχίζει να τον παρενοχλεί για την καταγωγή του, καταλήγοντας τελικά εκτός της ομάδας, νέα που δεν θα αρέσουν καθόλου στο θείο του. Αυτή η εκρηκτική κατάσταση δεν φαίνεται να ανησυχεί ιδιαίτερα τον Tommy, αφού σε γενικές γραμμές έχει χτίσει το προφίλ του κουλ αγοριού. Αντίθετα, η σαφώς λιγότερο επικοινωνιακή αδερφή του δεν έχει καταφέρει να ενσωματωθεί ακόμα στο νέο περιβάλλον, νιώθοντας διαρκώς ξένη και εκφράζοντας την ανησυχία της για την αντιμετώπιση της οικογένειας της από μερικά άτομα, τα οποία όλως τυχαίως αποδεικνύονται μέλη της ΚΚΚ.
Η δεύτερη αφήγηση επικεντρώνεται στον Superman, o οποίος ύστερα από την αντιμετώπιση ενός νέου ανταγωνιστή, του Atom Man, θα αρχίσει να βλέπει παραισθήσεις(;), οι οποίες τον οδηγούν στην αναζήτηση της πραγματικής του ταυτότητας. Βλέπετε, οι γονείς του δεν του αποκάλυψαν ποτέ το γεγονός ότι προήλθε από το διάστημα, ενώ ο ίδιος στην προσπάθεια του να ενταχθεί στις παρέες των συνομηλίκων του, προσπάθησε -συνειδητά και ασυνείδητα- να κρύψει τις υπερδυνάμεις του. Έτσι, ο Superman που γνωρίζουμε δεν πετάει, αλλά τρέχει πολύ γρήγορα πάνω σε καλώδια ηλεκτρικού ρεύματος, ακριβώς δηλαδή όπως συνέβαινε στις πρώιμες ιστορίες του χαρακτήρα. Γι’ αυτό το λόγο, οι περιορισμένες δυνάμεις του δεν έχουν δημιουργήσει ιδιαίτερα ερωτήματα στους πολίτες της Metropolis για την καταγωγή του προστάτη τους, θεωρώντας πως οι ικανότητες του είναι αποτέλεσμα κάποιας ιδιαίτερης, αποκρυφιστικής προπόνησης.
Μέσα από αυτές τις δύο ημι-αυτόνομες πλοκές, ο Yang, πέρα από τους προφανείς παραλληλισμούς ανάμεσα στον Superman και την οικογένεια μεταναστών, καταφέρνει να αναδείξει σε μεγάλο βαθμό την περιπλοκότητα του κοινωνικού φαινομένου του ρατσισμού, αναδεικνύοντας ενδιαφέρουσες πτυχές του. Μέσα από τους κυρίως έφηβους χαρακτήρες αναδεικνύει την ευκολία με την οποία κάποιο άτομο που δεν είναι απαραίτητα κακό μπορεί να κατρακυλήσει σε ακραίες ρατσιστικές πρακτικές, πολλές φορές δίχως να το καταλάβει ή την επιρροή που μπορούν να ασκήσουν τα Σύμβολα (υπερήρωες, αθλητές, καλλιτέχνες) ώστε τα άτομα να ξεπεράσουν τις φοβίες τους για τη διαφορετικότητα. Οι σεναριακές παρατηρήσεις περιπλέκονται ακόμα περισσότερο, όταν η πλοκή υπονοεί πως πολλές φορές η ρατσιστική ρητορική που εκφράζεται έχει ως απώτερο σκοπό την εκμετάλλευση του αισθήματος του φόβου για τον Άλλον και την χειραγώγηση των μαζών.
Βέβαια, η θεματική περιπλοκότητα του σεναρίου υποχρεούται να σεβαστεί τους περιορισμούς που επιβάλλει η στόχευση της ιστορίας προς το ανήλικο αναγνωστικό κοινό. Έτσι, είτε θα υπάρχουν σκηνές που “κλωτσάνε” στο ενήλικο μάτι (όπως εκείνη όπου δύο πιτσιρίκια χτυπάνε με τις γροθιές τους ένα μέλος της ΚΚΚ…), είτε η απεικόνιση κάποιων καταστάσεων θα παρουσιασθεί με αισθητά μειωμένη βαναυσότητα. Έτσι, η απειλή της ΚΚΚ, αν και διατηρείται, σε καμιά περίπτωση δεν αγγίζει πραγματικά σκληρά επίπεδα, ενώ η παρουσίαση της Metropolis ως μιας φιλειρηνικής πόλης που σπιλώνεται μονάχα από μια πολύ μικρή ρατσιστική μειονότητα υποβιβάζει ένα φαινόμενο που ήταν και παραμένει πολύ πιο συστηματικό και έντονο. Ίσως, αν το σενάριο δεν περιοριζόταν από το ηλικιακό κοινό να μπορούσε να πάρει κάποιες θαρραλέες καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες σε σχέση με την αρχική ιστορία, δίνοντας μας είτε έναν μαύρο Superman που φαντάζει ιδανική επιλογή για τη δεδομένη ιστορία, είτε μια εκδοχή του, η οποία όντας επηρεασμένη από το συντηρητικό κοινωνικό περιβάλλον θα εξέφραζε ρατσιστικές ιδέες, τις οποίες θα καλούνταν να αναθεωρήσει όταν θα μάθαινε την πραγματική του καταγωγή.
Στο σχεδιαστικό κομμάτι, το studio Gurihiru με το ένα πόδι πατάει στις ασιατικές τεχνοτροπίες σχεδίασης και με το άλλο εμπνέεται από τον Superman του Fleischer από τη δεκαετία του ’40, με το αποτέλεσμα να αναζωογονεί με ευκολία το στυλ του υπερηρωικού είδους. Ανάλαφρος σχεδιασμός με προσεγμένες αισθητικές λεπτομέρειες, ώστε να είναι πειστικό το κλίμα της εποχής και ωραία σκηνοθεσία που αναδεικνύει το σενάριο και συμβάλλει στην ομαλή αφηγηματική ροή.
Μια σημαντική παράμετρος που καθορίζει την επιτυχία ή μη της κάθε ιστορίας είναι ο συγγραφέας να έχει βιώσει τα όσα γράφει, ώστε το αποτέλεσμα να είναι ειλικρινές και αληθοφανές. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, ο Yang ήταν μια εξαιρετική επιλογή. Έχοντας βιώσει και εκείνος στο πετσί του τον ρατσισμό καταφέρνει να παραδώσει μια ιστορία που από τη μια σέβεται και χειρίζεται δημιουργικά τη μυθολογία του Superman και από την άλλη επιχειρεί μια αρκετά διεισδυτική ματιά στον ρατσισμό, στα άτομα που τον αναπαράγουν και σε εκείνα που πλήττονται από αυτόν. Αν και ποτέ δεν τολμά να φτάσει την ιδέα στα άκρα, δημιουργώντας μια τολμηρή, αλλά άβολη ιστορία, η ιστορία του Yang παραμένει ενδιαφέρουσα, καθώς προσπαθεί -έστω και με απλοϊκό μερικές φορές τρόπο- να κατανοήσει την εμφάνιση των ρατσιστικών συμπεριφορών, δίχως να πέφτει στην παγίδα της δικαιολόγησης τους. Και αυτό είναι το πρώτο και εξαιρετικά σημαντικό βήμα για την εξάλειψη τους.
