Φαινομενικά, το Tenet, η νέα πολυαναμενόμενη ταινία του Christopher Nolan, δεν διαθέτει μονάχα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να δώσουν οικονομική ώθηση σε αυτή την τόσο περίεργη κινηματογραφική χρονιά, αλλά και όλα τα γνωρίσματα που έχει λατρέψει ο μέσος θεατής στις ταινίες του σκηνοθέτη. Λαμπερό καστ, εντυπωσιακά εφέ (ποιός δεν έχει διαβάσει ένα από τα αμέτρητα άρθρα για το πραγματικό αεροπλάνο που κατέστρεψε ο Nolan για τις ανάγκες των γυρισμάτων;) και μια ενδιαφέρουσα κεντρική ιδέα που επιτρέπει τα γνώριμα πλέον παιχνίδια του βρετανού σκηνοθέτη με τον χρόνο. Σύμφωνα με τα στοιχεία των εισπράξεων, ο πρώτος στόχος του ΤΕΝΕΤ επετεύχθη πανηγυρικά – ο κόσμος επέστρεψε στις αίθουσες, τα ταμεία γέμισαν με ζεστό χρήμα. Δυστυχώς, όμως, αυτό δεν σημαίνει πως η ταινία στέκεται στο ύψος των νολανικών προσδοκιών, παρ’ ότι διαθέτει όλες τις εμμονές του.
Αντιστροφή χρόνου – Μια χαμένη ευκαιρία
Το πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της νέας ταινίας του Nolan είναι το κόνσεπτ της αντιστροφής του χρόνου (δεν είναι σπόιλερ, υπήρχε και στο τρέιλερ), το οποίο δίνει υποσχέσεις για μια μοναδική κινηματογραφική εμπειρία. Όντως, ως ένα βαθμό αυτές οι υποσχέσεις ικανοποιούνται, αφού δεν γίνεται να μη θαυμάσει κανείς τις πραγματικά ξεχωριστές σκηνές μάχης σώμα με σώμα, παρ’ ότι πρόκειται για έναν τομέα στον οποίον εμφανώς υστερεί συνήθως ο Nolan (θυμηθείτε πόσο κακοφτιαγμένες μοιάζουν οι μαζικές σκηνές μαχών στο The Dark Knights Rises!). Ωστόσο, στην πραγματικότητα, αυτή η ιδέα παραμένει ανεκμετάλλευτη, αφού εκτός από τις σκηνές δράσεις δεν παίζει τον παραμικρό ρόλο για την συναισθηματική ανάπτυξη των χαρακτήρων. Αυτό που εννοώ, είναι πως στην άλλη high concept περιπέτεια του Νόλαν, το Inception, ο κόσμος και οι κανόνες των ονείρων, πέρα από αφορμή για εντυπωσιακές σεκάνς, αποτελούσαν ένα μέσο εξερεύνησης των ενοχών του Cobb. Αυτό δεν συμβαίνει στο Tenet με αποτέλεσμα αυτή η θεωρητικά εντυπωσιακή ιδέα να καταλήγει ένα φθηνό τρικ εντυπωσιασμού.
Μηδενικά ψηφιακά εφέ – Ε, και;
Έστω, όμως, ότι η αντιστροφή του χρόνου προοριζόταν εξ’ αρχής ως μια αφορμή για εντυπωσιακές σκηνές δράσεις. Ακόμα και έτσι, η προσέγγιση του Nolan αδυνατεί να την εκμεταλλευτεί στον μέγιστο βαθμό. Ο Nolan έχει χτίσει την καριέρα του πάνω στο μότίβο του ρεαλισμού και των ελάχιστων ψηφιακών εφέ, αλλά η πλειοψηφία της φιλμογραφίας του κινείται στο πεδίο του φανταστικού. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι αν μη τι άλλο εντυπωσιακές του ταινίες να στερούνται το βασικότερο χαρακτηριστικό του είδους – φαντασία. Αυτή η έλλειψη, λοιπόν, φανερώνεται σε όλο της το μεγαλείο και στο ΤΕΝΕΤ, όπου η αντιστροφή του χρόνου αξιοποιείται για αναποδογυρίσματα αυτοκινήτων και ανεβοκατεβάσματα τμημάτων τοίχων. Εκτός και αν μπορεί να θεωρηθεί πρωτότυπη η σύγκρουση ενός αεροπλάνου με κτίριο υπο την καθοδήγηση μάλιστα ενός Άραβα (…!).
“Μα, ο τρελός κατέστρεψε ΑΛΗΘΙΝΟ αεροπλάνο, τι χαζομάρες λες;”, ακούω ήδη τους παθιασμένους ακολουθούς του Νόλαν να ουρλιάζουν επιθετικά προς την οθόνη τους. Σίγουρα, κανείς δεν αμφισβητεί την εντυπωσιακή του εμμονή με τον ρεαλισμό, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ταινίες σαν το Star Wars δεν χαράχθηκαν στις μνήμες του ανήλικου και ενήλικου κοινού τους (μεταξύ αυτού και ο ίδιος ο Nolan), επειδή ο Lucas κατέστρεψε κάποιο πραγματικό Death Star, αλλά επειδή δημιούργησε κόσμους που εξάπτουν τη φαντασία. Ακόμα και το πρόσφατο Mad Max που συζητήθηκε για τα εντυπωσιακά πρακτικά εφέ του, τα χρησιμοποίησε για να δώσει σάρκα και οστά σε έναν απόλυτα εκκεντρικό κόσμο με απόλυτα διακριτή καλλιτεχνική σφραγίδα, αποφεύγοντας να τα μετατρέψει σε αυτοσκοπό.
Συναίσθημα: αγνόειται
Ακόμα και αν δεχτούμε πως η έλλειψη φαντασίας δεν είναι υπαρκτό πρόβλημα στον Νόλαν, αλλά μια προσωπική μου ιδιοτροπία, τίθεται το εξής ερώτημα: τι σημασία έχει αν ένα αεροπλάνο συγκρούεται με ένα κτίριο, όταν το αεροπλάνο είναι άδειο και το κτίριο κενό; Για να λειτουργήσουν ακόμα και οι ανέπνευστες σκηνές δράσεις απαιτείται η συναισθηματική σύνδεση των θεατών, οι οποία δυστυχώς είναι απούσα απ’ όλη την ταινία. Οι δισδιάστατοι και πλήρως αδιάφοροι χαρακτήρες, όχι μόνο δεν καταφέρνουν ποτέ να κερδίσουν το συναισθηματικό ενδιαφέρον των θεατών, αλλά δεν το επιχειρούν κιόλας, προτιμώντας να μείνουν κρυμμένοι πίσω από κάποιο πέπλο μυστηρίου. Όταν το σενάριο κάνει κάποια δειλά βήματα να δώσει βάθος σε χαρακτήρες, αυτό είτε γίνεται με μια συρραφή κλισέ, είτε με χιλιοειδωμένες καρικατούρες ψυχροπολεμικής καταγωγής. Σ’ αυτό το σημείο, αξίζει να διευκρινίσουμε ότι οι ελάχιστα αναπτυγμένοι χαρακτήρες δεν είναι εξ’ ορισμού προβληματικοί. Αυτή η προσέγγιση δούλεψε υπέροχα στη Δουνκέρκη, η οποία όμως διέθετε μια πολύ ισχυρή θεματική, εκείνη της επιβίωσης, με την οποία εύκολα μπορεί να ταυτιστεί ο οποιοσδήποτε.
*
Στην επόμενη παράγραφο, θα υπάρξουν spoilers.
H απάθεια για τους χαρακτήρες, κυρίως τους δύο πρωταγωνστές, θα μπορούσε να αποφευχθεί με την τοποθέτηση της ιστορίας μερικά χρόνια αργότερα. Ο λόγος; Σε μια από τις τελευτίες σκηνές της ταινίας, ο χαρακτήρας του Rpbert Pattinson (The Lighthouse), ο οποίος προέρχεται από το μέλλον, αποκαλύπτει στον Πρωταγωνιστή πως ο, τι συνέβη ήταν η αρχή μιας φιλίας, η οποία θα ισχυροποιηθεί τα επόμενα χρόνια. Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα: γιατί περάσαμε δυόμιση ώρες με δύο χαρακτήρες που ποτέ δεν δέθηκαν ουσιαστικά και η ιστορία δεν έλαβε χώρα μερικά χρόνια αργότερα, όταν αυτό το bromance θα είχε αναπτυχθεί σε ικανοποιητικό βαθμό, οπότε ο αποχωρισμός εξαιτίας των χρονοταξιδιών θα μπορούσε όντως να μας κεντρίσει το συναισθηματικό ενδιαφέρον;
Τέλος των σπόιλερ.
*
Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την καθοριστική σημασία του Nolan στη διαμόρφωση του εμπορικού κινηματογράφου την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, αυτό δεν αναιρεί το γεγονός πως οι ταινίες του κουβαλάνε αρκετές ελλείψεις. Αν και τις περισσότερες φορές καμουφλάρονταν κάτω από άλλες αρετές, στο TENET ο βασιλιάς μένει γυμνός και όλες οι εμμονές του αποβαίνουν μοιραίες για το τελικό αποτέλεσμα, το οποίο πλέον φαντάζει πιο άψυχο και επιτηδευμένο από ποτέ.